Bouw voelt crisis pas echt na zomer

De bouw verwacht in de zomer van 2009 een golf van faillissementen. De orderportefeuille droogt op.

Op zijn nette schoenen glibbert Toon Smits (58) over een besneeuwd bospaadje op een landgoed in het Brabantse Nuenen. De aannemer wil laten zien waar aan de rand van een vennetje een zestal riante villa’s moeten verrijzen. Hij wijst naar een plek waar enkele gas- en waterkabels uit de sneeuwlaag steken. ‘Daar hebben we vorig jaar al een beginnetje gemaakt met het leggen van de fundering van de eerste villa. Dat was misschien iets te voorbarig.’

Het bouwproject – Landgoed Gulberg – ligt stil, en dat heeft niets te maken met de vorst en sneeuwval. Wel met potentiële kopers die zich op het allerlaatst terugtrokken, zo vertelt Smits. ‘Enkele serieuze kandidaten voor een villa hebben zich onlangs terug getrokken. De projectontwikkelaar wil pas bouwen als minimaal vier villa’s zijn verkocht. Dat is dus niet gelukt.’

Tot voor kort was er volgens Smits geen vuiltje aan de lucht. Maar dat veranderde volgens hem toen de woningmarkt als gevolg van de kredietcrisis plotseling op slot ging. ‘Mensen worden voorzichtiger en stellen hun beslissingen uit. Als je lekker in je vel zit maak je plannen, voor een verbouwing of het bouwen van een nieuw huis. Maar in de kranten zie je niets dan kommer en kwel. Bovendien koopt niemand een huis voordat hij zijn eigen woning verkocht heeft. Ik weet niet of, en zo ja, wanneer de bouw van start gaat.’

Het – in het beste geval – uitstel van het villaproject heeft vervelende gevolgen voor het 35 jaar oude bedrijf van Smits, dat twintig personeelsleden telt. ‘Het project zou in 2009 driekwart van mijn personeel fulltime aan het werk zetten. Ik zit nu dus met een enorm gat.’ Hij heeft voor vijf man, een kwart van zijn personeel, ontslag aan gevraagd. ‘Ik hoop dat het daarbij blijft.’

De Nederlandse bouwsector maakt zich op voor een diepe en langdurige crisis. De ontwikkeling het landgoed in Nuenen is niet het enige project dat wordt gestaakt. Volgens de vereniging voor ontwikkelaars en bouwondernemers, de NVB, is overal in Nederland sprake van een ‘koperstaking’. Volgens cijfers van de brancheorganisatie is in het laatste kwartaal van 2008 de verkoop van nieuwbouwwoningen met ruim 60 procent ingezakt. Voor 2009 wordt een nog veel grotere daling verwacht.

‘Het verraderlijke is dat deze alarmerende cijfers zich nog niet vertalen in failliete bedrijven en massaontslagen. Dat gaat pas vanaf de zomer 2009 beginnen’, voorspelt NVB-directeur Nico Rietdijk. Nu wordt er volgens hem nog volop gebouwd en lijkt het alsof er niets aan de hand is. ‘Maar dat komt omdat de bouw met lange doorlooptijden te maken heeft. Wat nu wordt gebouwd, is anderhalf jaar geleden verkocht, toen er nog niets aan de hand was. Dat er momenteel vrijwel niets meer wordt verkocht, gaan we dus pas later merken. Het dieptepunt verwacht ik in 2010 en 2011.’

TNO becijferde onlangs in zijn bouwprognose tot 2013 dat in de bouw in de komende drie jaar tot 45 duizend banen verloren zullen gaan. De NVB vreest voor een verlies van zeker 100 duizend arbeidsplaatsen in de bouw en aanverwante sectoren. Rietdijk: ‘En dan overdrijf ik echt niet hoor. Want bij deze berekening heb ik de malaise in de kantoren- en winkelbouw niet eens meegerekend.’

In de onvermijdelijke ontslaggolf die aanstaande is, zit volgens Rietdijk een logische volgorde. ‘Als eerste zijn de heiers aan de beurt, het begin van elk nieuwbouwproject. Daarna volgen de vloerenleggers, de beton- skeletbouwers, de metselaars, timmerlieden, elektriciens, stukadoors, hoveniers, stratenmakers en ga zo maar door. Het uitstralingseffect is heel groot. De Volkswagendealer die bestelbusjes verkoopt aan bouwbedrijven zal het ook heel snel gaan merken’, aldus Rietdijk, die eraan toevoegt zich een roepende in de woestijn te voelen. ‘Het is triest dat niemand ziet of wil zien wat er op ons afkomt. Twee brandbrieven die we over dit onderwerp aan het kabinet schreven, bleven tot nu toe onbeantwoord. ’

Bij de vakbond FNV Bouw ziet vice-voorzitter John Kerstens wel de ernst van de situatie in. ‘De neergang is al ingezet, zo merken we. Het gaat nu nog druppelsgewijs, maar vooral de kleinere en middelgrote bouwbedrijven beginnen het moeilijk te krijgen door het uitblijven van orders. Grote ondernemingen hebben vaak ook grote orderportefeuilles en zingen het daarom wel iets langer uit’, aldus Kerstens. Van de 19 duizend Nederlandse bouwbedrijven behoren er 18.500 tot het mkb.

Uit een rondgang langs willekeurige bouwondernemers blijkt dat er nog weinig te merken is van paniek of onrust. Wel signaleert iedereen hetzelfde beeld: de orders nemen af. Fred Tol, gipsafbouwer te Volendam: ‘Het wordt een beetje rustiger. Zelf heb ik nog genoeg werk in de nieuwbouw, maar ik merk het aan de concurrenten om me heen. Ze beginnen hun prijzen te verlagen. ’

Siem van den Berg, eigenaar van bouwbedrijf SC van den Berg BV in De Lier, merkt wel dat er wat aan de hand is. ‘Je moet heel wat meer moeite doen voor een opdracht dan een jaar geleden. Eer dat er een handtekening onder een contract staat gaan er soms maanden overheen. Gelukkig hebben we het altijd redelijk goed gehad, dan kun je wel tegen een stootje. Ik prijs mezelf gelukkig dat ik niet gigantisch heb hoeven investeren.’

Van de Berg werkt nu aan de opdrachten die vorig jaar zomer zijn gegeven. ‘Tot aan de herfst hebben we zeker werk. En dan zal er ook wel weer wat komen. Veel van wat nu wordt uitgesteld zal toch een keer moeten gebeuren.’

Ook Rienk de Koning, bedrijfsleider van stucadoorsbedrijf J. de Koning BV in Hoorn – twaalf man in dienst – blijft optimistisch: ‘Je hoort links en rechts wel eens wat, maar wij hebben evenveel werk als vorig jaar. Zolang de aannemers werk hebben, hebben wij ook werk.’

Dat het villaproject in Nuenen voorlopig van de baan is, betekent nog niet het einde van aannemersbedrijf Smits uit Mierlo. Dat Smits nu voor vijf mensen een ontslagvergunning aanvraagt, noemt hij ‘heel jammer. Ik zou graag iedereen aan het werk willen houden. Maar het duurt een paar maanden voor het ontslag rond is. Misschien maak ik me onnodig ongerust, maar ik moet voorkomen dat er hier straks mensen niets meer om handen hebben.’

Het liefst zou hij zijn oudste werknemers in dienst houden, zegt Smits. ‘Zij hebben al die jaren voor me klaar gestaan. Ik zie liever mensen vertrekken die hier pas twee jaar werken, dan mensen met wie ik al twintig, dertig jaar werk. Maar we mogen niet meer zelf bepalen wie ontslag krijgt.’

Aan het eind van dit jaar zal blijken dat de bouw 10 tot 20 procent minder werk heeft gehad, schat Smits in. In 2010 zal dat oplopen tot 25 tot 30 procent.

Dat hij de crisis verwacht te overleven, schrijft hij toe aan ‘hard werk en zuinigheid. Wij hebben altijd eerst verdiend en daarna pas uitgegeven.’

Dat gaat wel eens anders in de bouw, zag hij. ‘De nieuwe generatie steekt zich veel makkelijker in de schulden. Dan kwamen ze aanrijden in hun grote auto’s. Maar wij hebben nu weinig vaste kosten.’

bron: de Volkskrant