Willem Buiter: ‘Wereld wordt spannend, chaotisch en verwarrend’

Interview | Donderdag 21-01-2010 | Sectie: Economie | Egbert Kalse; Daan van Lent

De crisis laat het Westen ziek en berooid achter, terwijl het oosten triomfeert. Maar het kapitalisme blijft het enige spel, zegt Willem Buiter, de nieuwe topeconoom van de Amerikaanse Citigroup.

Willem Buiter is sinds 1 januari topeconoom van de Amerikaanse Citigroup. Op zijn laatste veelgelezen blog Maverecon op de website van de Financial Times schreef hij dat hij voortaan op zijn woorden moest passen. Complete bollocks kon niet meer. Maar amper drie weken in zijn functie blijkt hij zijn belofte amper na te komen. Complete bollocks (compleet gelul) is complete balloney (complete flauwekul) geworden. Buiter (1949), tot zijn nieuwe baan hoogleraar aan de London School of Economics en de Universiteit van Amsterdam, heeft het over de Grieken die zeggen dat het dreigende bankroet van hun land een samenzwering is van de Europese Unie. Die zou de enige echte socialistische regering in de EU ten val willen brengen.

Regeringen van álle westerse landen krijgen van hem ervan langs wanneer hij, even in Nederland, tijd uittrekt voor een gesprek. Buiter: Alle overheden in de rijke landen staan er op dit moment belabberd voor. Zelfs in landen die het nog relatief goed doen, zoals Nederland met een schuld van slechts 63 procent en een tekort van 6 tot 7 procent. Als je dergelijke getallen drie jaar geleden had genoemd, had iedereen gezegd: o mijn god, minister van Financiën, wat heb je gedaan? We migreren allemaal naar een buurland waar het beter is. Maar in het industriële Westen zijn die landen niet meer te vinden. Je moet nu naar de opkomende landen emigreren, afgezien van Centraal- en Oost-Europa. Het is de Umwertung aller Werte dat je de rotzooi nu aantreft in de geavanceerde industriële landen, en de gezonde overheden, die ook nog expansief te werk kunnen gaan, in de opkomende landen, met inbegrip van landen die begin jaren 90 nog als notoire wanbetalers golden, zoals Brazilië. Deze crisis heeft een versnelling teweeggebracht in de mondiale machtsverschuiving. Niet alleen economische, ook politiek-ideologische macht.

En dat allemaal door het falen van de banken?

De overheidstekorten en oplopende staatsschulden zijn maar voor een klein deel te wijten aan de reddingsoperaties voor de banken. In de VS becijfert de regering van Obama nu met haar nieuwe bankenheffing dat de kosten van staatssteun aan de banken misschien op 117 miljard dollar zullen uitkomen in tien jaar. Dat is niet eens terug te vinden in het Amerikaanse overheidsbudget van 2.500 miljard per jáár, dat is een schijntje. De grootste klap komt door het verlies aan belastinginkomsten als gevolg van de recessie. Deze verliezen zijn niet alleen conjunctureel, maar ook structureel. Want de uitzonderlijke baten die westerse landen hadden door belastingen die de financiële en de vastgoedsector betaalden, komen niet meer terug. Tenzij je de tarieven verhoogt, zullen de belastingopbrengsten voor altijd lager blijven.

Beseffen regeringen dat wel?

Niet overal. In Ierland wel. In Spanje nog niet. Ik sprak daar met regeringsfunctionarissen en zij zeiden dat de belastingopbrengsten veerkrachtig zullen blijken als de recessie weer voorbij is. Dat is onwaarschijnlijk. De opbrengsten zullen ver onder het gemiddelde liggen waaraan ze voor de crisis gewend waren. Elke regering steekt s avonds een kaarsje op, biddend voor herstel van de groei en de belastingopbrengsten. Maar het zal een zwak herstel zijn.

Kunnen regeringen daar nog iets aan doen?

Je kunt jezelf niet weggroeien uit de crisis. Je móet belastingen verhogen en bezuinigen. En in de huidige conjunctuur werkt dat procyclisch en vertraagt dat het herstel, ik ben genoeg keynesiaan om dat te beseffen. Toch zal men verder vooruit moeten kijken om te weten dat er geen alternatief is. Het zou te prefereren zijn als regeringen zich nu zouden committeren aan bezuinigingen in de toekomst. De financiële markten zullen hen echter niet geloven. Toen het nog hoogconjunctuur was, handelde bijna elke regering procyclisch, de Britten en de Amerikanen zelfs op wilde wijze. Alleen de Duitsers hebben in goede tijden de belastingen verhoogd, zij zijn de enigen die daarom geloofwaardig een expansief beleid kunnen voeren nu het slecht gaat.

Kunnen westerse regeringen wel snel een omslag maken?

Voor coalitieregeringen is het vrijwel onmogelijk om snel en besluitvaardig actie te ondernemen. In veel landen ontbreekt bovendien de sociale en politieke cohesie die nodig is om de last van de bezuinigingen te verdelen.

De snel gestegen staatsschulden werken niet als noodklok?

Er zijn drie opties. Inflatie laten oplopen, waardoor je schuld automatisch minder waard wordt. Maar dat kan in de eurozone niet vanwege de onafhankelijkheid van de Europese Centrale Bank (ECB), die moet de inflatie laag houden. Dus moet je óf de pijn nemen die voortvloeit uit het voldoen aan je betalingsverplichtingen, óf, derde mogelijkheid, wanbetaler worden.

Het is niet verrassend dat Griekenland nu als eerste in de eurozone in grote moeilijkheden zit. De Griekse samenleving is gepolariseerd. Ze hebben instituties die traag, inefficiënt en corrupt zijn. De Griekse premier zegt het zelf. Hij en zijn minister van Financiën weten dat ze de problemen zullen moeten aanpakken, maar de baronnen van hun socialistische partij zeggen dat het een rechtse samenzwering is. Complete balloney! Als je systematisch te veel geld uitgeeft, kom je vanzelf in de moeilijkheden.

Wat moeten de Grieken doen?

Eind van dit jaar is het D-Day. Dan zal de ECB alleen nog maar onderpand accepteren met een hogere kwaliteit dan de Grieken nu kunnen leveren. De Griekse overheid kan dan niet meer aan geld komen. Het gaat hier niet om een Afrikaans land dat door hongersnood of een burgeroorlog is getroffen en daardoor zijn belastingen niet meer kan innen. Griekenland kán betalen, al moet het daar zeer pijnlijke maatregelen voor treffen, en kunnen die tot rellen leiden.

Zullen andere landen Griekenland te hulp moeten schieten?

Een Grieks bankroet zou beschamend zijn voor de club van rijke landen in Europa. De Duitse banken hebben voor 25 miljard euro aan Griekse staatsobligaties op hun balans staan. De Duitsers hebben daarom belang bij een oplossing. Maar andere landen zijn boos op de Grieken, omdat zij stelselmatig hun schuldpositie verkeerd hebben voorgesteld en nooit hun beloftes hebben waargemaakt. Ik weet niet wat er zal gebeuren, maar zonder hulp gaat Griekenland bankroet.

Ik denk dat de EU hulp zal geven, maar daar strikte voorwaarden aan zal verbinden. Maar de EU heeft helemaal geen ervaring hiermee, zij zal er ook niet happig op zijn om het Internationaal Monetair Fonds (IMF) binnen te halen. Dat geldt als gezichtsverlies. To hell with that. De Grieken hebben hun neus opgehaald voor het Stabiliteits- en groeipact. Dat pact heeft gefaald, de Grieken zijn volledig out of control.

Zijn zij het schrikbeeld voor andere Europese landen?

Zeker. Maar als zij er te makkelijk vanaf komen, zullen andere landen protesteren. De Ieren hebben de ambtenarensalarissen met 20 procent verlaagd. Die zullen niet accepteren dat de Europese belastingbetaler zou moeten opdraaien voor de financiering van het

Griekse tekort. Daarom zullen er strenge eisen aan de Grieken worden gesteld.

Gaat het terugdringen van de tekorten de groei sterk beknotten?

Er is geen alternatief. De financiële markten zullen landen met hoge schulden niet meer geloven als ze hun tekorten niet terugdringen. Landen zullen overschotten moeten bouwen gedurende een lange periode. Ze zullen moeten leren stevig te zijn in goede tijden, zodat ze anticyclisch in hun economie kunnen investeren tijdens een neergang. In het verleden zijn we daar niet toe in staat geweest. De vraag is of we in de toekomst wel die financiële discipline kunnen betrachten. In the long run human folly is unbeatable. De gedachte zal weer opleven dat deze keer alles anders is. Er zal weer een staatsbankroet komen, mensen en regeringen leren niet.

Hoe werkt de machtsverschuiving naar het Oosten hierop in?

Landen als China en India zijn, samen met opkomende landen als Brazilië, de locomotief van de wereldeconomie geworden, hun markten vormen nu samen 45 procent van het wereldwijde bruto binnenlandse product. Na de dotcom-crisis in 2001 waren de Verenigde Staten nog die locomotief, met 25 procent van het wereldwijde bbp. Zonder de stimulus uit het Oosten zouden wij nu veel minder hard groeien. Maar zij zullen meer invloed willen doen gelden. Zij zullen meer de regels gaan bepalen, hun stemrecht in het IMF verder vergroten. Zij hebben meer zelfvertrouwen gekregen, je kon dat zien aan het optreden van China in Kopenhagen. De Chinezen hebben daar een harde afspraak over CO2-reductie geblokkeerd.

Wint het autoritaire economische model aan populariteit?

Het kapitalisme is in de wereldeconomie het enige spel dat nog wordt gespeeld, maar je ziet een ideologische verandering, waarin er een grotere rol voor de staat is weggelegd. De verhouding tussen marktsector en overheid staat ter discussie wegens het relatieve succes en de robuustheid van de verschillende modellen van het kapitalisme. Brazilië ziet een grote toestroom van kapitaal door zijn hoge rente, het snelle economische herstel en het optimisme over het land. En wat doen ze? Ze stellen limieten in op de kapitaalinvoer. Tien jaar geleden zou dat vloeken in de kerk zijn geweest. Volgens de Washington-consensus mag je dat helemaal niet doen. Nu gebeurt dat wel, door dat toegenomen zelfvertrouwen van de opkomende economieën. We gaan een hele andere, multipolaire wereld krijgen. Spannend, maar chaotisch en verwarrend.

Zal dat het protectionisme aanwakkeren?

Alles dat de wereldhandel schaadt, schaadt iedereen. Ik ben een verwoed voorstander van vrijhandel. Maar we zullen meer pijn lijden door de specifieke importbarrières die opkomende markten opleggen. Ik verwacht dat we ook sterkere protectionistische neigingen zullen zien in met name westerse landen, vooral als de opkomende landen de opwaardering van hun munteenheden blijven tegenhouden. Deze landen spelen heel snel catch-up met de productiviteitsniveaus in het Westen en Japan. Om structurele redenen zullen ze hun munt dus moeten appreciëren, los van hun snellere conjuncturele herstel. Maar ze zullen het zo lang mogelijk tegenhouden en bedrijven in het Westen zullen moord en brand roepen.

Is daar iets aan te doen?

Het kan jaren duren. Maar ik hoop dat de exportgroei van China zo hard gaat, dat de autoriteiten zich meer op hun gemak gaan voelen over de toekomst van hun exportbedrijven. Dan zullen ze de yuan sneller laten appreciëren. Als ze dat niet doen, kunnen we akelige protectionistische maatregelen verwachten. Voor een deel vermomd als milieumaatregelen, zoals de Fransen al hebben gedaan met hun CO2-importheffingen. Je kunt zo een mooie groene glans geven aan iets wat eigenlijk gewoon een protectionistische maatregel is. Dat is heel gevaarlijk.